Hội chứng ruột kích thích (IBS): Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả

1. Giới thiệu về hội chứng ruột kích thích (IBS)

Hội chứng ruột kích thích (IBS – Irritable Bowel Syndrome) là một rối loạn chức năng mạn tính của đường tiêu hóa mà không tìm thấy tổn thương thực thể rõ ràng. Người bệnh thường gặp phải các triệu chứng như đau bụng, đầy hơi, tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

Theo thống kê, khoảng 10–20% dân số thế giới có dấu hiệu mắc IBS. Ở Việt Nam, con số này cũng đang tăng lên, đặc biệt ở nhóm người trẻ, nhân viên văn phòng chịu nhiều căng thẳng.

---

2. Hội chứng ruột kích thích là gì?

IBS không phải là bệnh lý gây nguy hiểm đến tính mạng, nhưng lại gây rối loạn chức năng đại tràng. Khác với viêm loét dạ dày – đại tràng hay ung thư đại tràng, IBS không gây biến chứng nặng nề, nhưng các triệu chứng dai dẳng, tái phát nhiều lần khiến người bệnh mệt mỏi và lo âu.

Đặc điểm chính của IBS:

• Không tìm thấy tổn thương thực thể khi nội soi.

• Triệu chứng kéo dài trên 3 tháng.

• Có liên quan mật thiết đến chế độ ăn uống, stress và rối loạn vận động ruột.

---

3. Nguyên nhân gây hội chứng ruột kích thích

Đến nay, y học chưa xác định chính xác nguyên nhân gây IBS, nhưng có một số yếu tố nguy cơ chính:

3.1. Stress và rối loạn tâm lý

• Người thường xuyên căng thẳng, lo âu, trầm cảm có nguy cơ mắc IBS cao hơn.

• Hệ thần kinh ruột nhạy cảm với stress, dễ gây rối loạn nhu động ruột.

3.2. Rối loạn vận động ruột

• Cơ đại tràng co thắt quá nhanh → tiêu chảy, đau quặn.

• Co thắt chậm → táo bón, đầy bụng.

3.3. Yếu tố ăn uống

• Thức ăn nhiều dầu mỡ, đồ cay nóng, caffeine, rượu bia có thể kích thích triệu chứng.

• Một số thực phẩm chứa FODMAPs (chất lên men cao) dễ gây đầy hơi.

3.4. Nhiễm khuẩn đường ruột

• Sau khi bị ngộ độc thực phẩm hoặc viêm dạ dày – ruột cấp, nguy cơ IBS tăng.

3.5. Yếu tố di truyền và nội tiết

• IBS có xu hướng gia đình.

• Phụ nữ mắc IBS nhiều hơn nam giới, triệu chứng thường nặng hơn khi thay đổi hormone.

---

4. Triệu chứng của hội chứng ruột kích thích

Các biểu hiện thường gặp gồm:

4.1. Đau bụng

• Đau âm ỉ hoặc quặn thắt, thường giảm sau khi đi tiêu.

• Vị trí đau không cố định, có thể ở bụng dưới hoặc quanh rốn.

4.2. Rối loạn đại tiện

• IBS thể tiêu chảy (IBS-D): đi ngoài phân lỏng, nhiều lần trong ngày.

• IBS thể táo bón (IBS-C): đi ngoài ít, phân rắn, khó đi.

• IBS thể hỗn hợp (IBS-M): xen kẽ tiêu chảy và táo bón.

4.3. Đầy hơi, chướng bụng

Khí tích tụ nhiều trong ruột gây cảm giác khó chịu, nhất là sau khi ăn.

4.4. Triệu chứng ngoài đường tiêu hóa

• Mệt mỏi, mất ngủ, căng thẳng.

• Đau đầu, đau cơ, tiểu nhiều lần.

👉 Lưu ý: Nếu có triệu chứng bất thường như đi ngoài ra máu, sụt cân nhanh, sốt kéo dài… thì không còn đơn thuần là IBS, cần khám loại trừ ung thư hoặc bệnh viêm ruột.

---

5. Cách chẩn đoán hội chứng ruột kích thích

Hiện chưa có xét nghiệm đặc hiệu cho IBS. Bác sĩ thường dựa vào tiêu chuẩn Rome IV:

• Đau bụng tái phát ít nhất 1 ngày/tuần trong 3 tháng gần đây.

• Kèm theo ≥2 yếu tố:

  • Liên quan đến việc đi tiêu.

  • Thay đổi số lần đi tiêu.

  • Thay đổi hình dạng phân.

Các xét nghiệm khác (nội soi, siêu âm, xét nghiệm máu) chủ yếu để loại trừ bệnh lý thực thể như viêm đại tràng, polyp, ung thư.

---

6. Hội chứng ruột kích thích có nguy hiểm không?

IBS không gây tử vong hay biến chứng ác tính. Tuy nhiên, nó ảnh hưởng lớn đến:

• Chất lượng cuộc sống: Người bệnh mệt mỏi, mất ngủ, lo lắng, giảm hiệu suất làm việc.

• Tâm lý: Luôn sợ đi ngoài khi đang học, làm việc hoặc đi du lịch.

• Chi phí y tế: Tốn kém cho thuốc men, thăm khám nhiều lần.

---

7. Các phương pháp điều trị hội chứng ruột kích thích

7.1. Thay đổi chế độ ăn uống

• Ăn nhiều chất xơ hòa tan (yến mạch, rau xanh, trái cây).

• Tránh thực phẩm nhiều dầu mỡ, cay nóng, caffein, rượu bia.

• Áp dụng chế độ ăn Low-FODMAP để giảm đầy hơi.

• Uống đủ 1.5–2 lít nước/ngày.

7.2. Quản lý căng thẳng

• Thiền, yoga, hít thở sâu, tập thể dục nhẹ nhàng.

• Ngủ đủ giấc, hạn chế lo âu.

7.3. Dùng thuốc theo chỉ định

• Thuốc chống co thắt: giảm đau bụng, quặn thắt.

• Thuốc nhuận tràng: cho IBS-C.

• Thuốc chống tiêu chảy: cho IBS-D.

• Men vi sinh, bổ sung lợi khuẩn: cân bằng hệ vi sinh đường ruột.

• Thuốc an thần, chống trầm cảm (nếu có rối loạn lo âu nặng).

7.4. Liệu pháp hỗ trợ

• Tâm lý trị liệu (CBT) giúp giảm stress.

• Châm cứu, bấm huyệt (trong một số nghiên cứu).

---

8. Cách phòng ngừa hội chứng ruột kích thích

• Ăn uống khoa học, hạn chế thức ăn nhanh.

• Duy trì tập thể dục ít nhất 30 phút/ngày.

• Uống nhiều nước, không bỏ bữa.

• Giữ tinh thần thoải mái, giảm áp lực công việc.

• Khám định kỳ khi có triệu chứng kéo dài.

---

9. Câu hỏi thường gặp (FAQ)

9.1. Hội chứng ruột kích thích có chữa khỏi hoàn toàn không?

👉 Hiện chưa có thuốc chữa khỏi hẳn IBS, nhưng có thể kiểm soát tốt triệu chứng nếu tuân thủ chế độ ăn, lối sống và điều trị theo chỉ định bác sĩ.

9.2. IBS có liên quan đến ung thư đại tràng không?

👉 Không. IBS không tiến triển thành ung thư. Tuy nhiên, người bệnh vẫn cần tầm soát ung thư nếu có dấu hiệu bất thường.

9.3. Hội chứng ruột kích thích nên ăn gì?

👉 Nên ăn: rau xanh, trái cây ít đường, ngũ cốc nguyên hạt, cá, thịt nạc, sữa không lactose.
👉 Tránh: đồ chiên xào, cà phê, bia rượu, hành tỏi, đậu hạt nhiều khí.

9.4. Bệnh IBS kéo dài bao lâu?

👉 IBS là bệnh mạn tính, có thể kéo dài nhiều năm, nhưng triệu chứng lúc nặng lúc nhẹ. Việc kiểm soát lối sống giúp giảm tái phát.

---

10. Kết luận

Hội chứng ruột kích thích (IBS) tuy không nguy hiểm đến tính mạng nhưng ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng sống. Việc điều trị cần kết hợp ăn uống, sinh hoạt lành mạnh, giảm căng thẳng và tuân thủ thuốc. Người bệnh không nên tự ý dùng thuốc mà cần thăm khám bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa để có phác đồ phù hợp.

👉 Tóm lại: IBS không thể chữa dứt điểm ngay, nhưng có thể kiểm soát tốt nếu thay đổi lối sống và điều trị đúng cách.